Η απέραντη μοναξιά του Ερνέστο Τσε Γκεβαρα

Γράφει η Αργυρώ Κραββαρίτη

http://vathikokkino.gr

«Ένα σχοινί πρόσδεσης φαίνεται να έχει σπάσει, και η αγαλλίαση των Κουβανών και των Κονγκoλέζων αναδύθηκε σαν υγρό που βράζει ξεχειλίζοντας το μικρό δοχείο των σκαφών,  που με άγγιζε χωρίς να μου μεταδίδεται  Κατά τη διάρκεια αυτών των τελευταίων ωρών της που πέρασα στο Κονγκό, ένιωσα μόνος, με έναν τρόπο που ποτέ δεν είχε νιώσει στην Κούβα ούτε σε καμία από τις περιπλανήσεις μου σε όλο τον κόσμο. Θα μπορούσαμε να πούμε: «Ποτέ δεν έχω νιώσει τον εαυτό μου τόσο μόνο, όπως  σήμερα από τις επιστροφές μου  από όλα τα ταξίδια μου.» Congo Diary,Che Guevara  σελ. 182 

H θλίψη της αποτυχίας, αλλά όχι μόνο. Στην ουσία ο Τσε ένιωθε ότι  δεν είχε πού να επιστρέψει.

«Ο τρόπος με τον οποίο οι συντρόφοι του Κονγκό θα βλέπουν την αποχώρησή  μου φάνηκε να είναι ταπεινωτική· η απόσυρση μας ήταν μια απλή πτήση και, το χειρότερο, ήμασταν συνένοχοι στην εξαπάτηση σε κείνου τους ανθρώπους που άφησαμε πίσω τους στο έδαφος. Επιπλέον, ποιος ήμουν τώρα; Είχα την αίσθηση ότι, μετά την αποχαιρετιστήρια επιστολή μου προς τον Φιντέλ, οι συντρόφοι  άρχισαν να με βλέπουν σαν έναν άνθρωπο από τα άλλα κλίματα, κάπως απομακρυσμένο από τα  συγκεκριμένο  προβλήματα της Κούβας, και εγώ δεν θα μπορούσε να φέρω τον εαυτό μου να απαιτήσει από αυτούς την τελική θυσία » Congo Diary,Che Guevara  σελ.182

Πάντα αυστηρός με τον εαυτό του ο Τσε, μαθημένος να μάχεται μέχρι τελικής πτώσης ή νίκης, δυσκολεύεται να χειριστεί την αποτυχία. Αντί να νιώθει περήφανος από το μέγεθος της επαναστατικότητάς του, που τον έκανε να αφήσει την ζεστασιά της Κούβας, την εξουσία και ξεχύθηκε πάλι στον κίνδυνο και στις κακουχίες του αντάρτικου, αυτοκατηγορείται για την ήττα του.

Η αυτοθυσία δεν ήταν ποτέ θέμα για το Τσε. Αυτό που τον κρατά, είναι ότι δε μπορεί αυτή τη φορά να θυσιάσει κι άλλους άντρες του παραμένοντας στο Κονγκό. Από την άλλη , δυσκολεύεται, να επιστρέψει στην Κούβα. Έχει αποποιηθεί την κουβανική υπηκοόητα και όλους τους δεσμούς του με την Κούβα, και ολοφάνερα είναι ενοχλημένος από την ανάγνωση του αποχαιρετηστήριου γράμματός του από το Φιντέλ , τη συγκεκριμμένη χρονική στιγμή που το εκανε. Ίσως, γι΄αυτό ο Τσε, νιώθει μόνος όσο δεν ένιωσε ποτέ.

«Όταν ήρθε η αποφασιστική στιγμή, εγώ δεν θα μπορούσα να φέρω τον εαυτό μου να απαιτήσει την υπέρτατη θυσία [των άλλων]. Αυτό ήταν ένα εσωτερικό, ψυχολογικό εμπόδιο. Ήταν πολύ εύκολο για μένα να παραμείνω στο Κονγκό. Από την άποψη της ματαιοδοξίας ενός πολεμιστή, ήταν το κατάλληλο πράγμα που πρέπει να κάνεις κάποιος, από την άποψη της μελλοντικής δραστηριότητας μου, ακόμη και αν αυτό δεν είναι το καλύτερο ,δεν είχε καμία διαφορά στην παρούσα στιγμή. Όταν ζυγίζα την απόφαση, ήμουν επηρεσμένος από τη συνειδητοποίηση ότι θα ήταν τόσο εύκολο να κάνω την αποφασιστική θυσία. Νομίζω ότι θα έπρεπε να ξεπεραστεί αυτή η άσκοπη επιβάρυνση της αυτοκριτικής και επέβαλα τη διεξαγωγή της τελικής χειρονομίας από έναν αριθμό από τους άνδρες  που πρέπει να είχαμε παραμείνει, αν και μόνο μερικοί από εμάς. Επιπλέον, δεν είχα το κουράγιο ή το όραμα να σπάσω την δεσμό μας με  τη λίμνη και-από κοινού με όλα της Κούβας τα στρατεύματα, ή σε μια  περιορισμένης επιλογής συνέχεια σχετικά με μέρη όπου δεν θα είχαμε συνεχώς τον πειρασμό από τη λίμνη και την ελπίδα της επιστροφής σε περίπτωση αποτυχίας. »

«Τέλος,η αποχαιρετιστήρια επιστολή μου προς τον Fidel έπαιξε ρόλο στις σχέσεις μου με τους ανθρώπους τις τελευταίες μέρες. Μπορούσα να το αισθανθώ αυτό, αν και η επιστολή ήταν εντελώς αντικειμενική. Ακριβώς όπως είχε συμβεί πριν από πολλά χρόνια, όταν έφτασα για πρώτη φορά στη Sierra, η επιστολή σήμαινε ότι οι κουβανοί συντρόφοι με είδαν ως ξενο, τώρα ήταν η ίδια κατά τη στιγμή της αναχώρησης [από το Κονγκό]. Υπήρχαν κάποια πράγματα που εμείς δεν είχε πλέον κοινά, ορισμένα συναισθήματα που είχα σιωπηρά ή ρητά παραιτηθεί, αλλά που ο καθένας κατέχει, το πιο ιερό: την οικογένειά του, το περιβάλλον του και την πατρίδα του. Η επιστολή που είχε εκληφθεί τόσο ευνοϊκά στην Κούβα και το εξωτερικό, με χωρίζε πραγματικά από τους μαχητές».Congo Diary, Che Guevara , σελ.192-193

Το παράπονο του Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα κι η απέραντη μοναξιά του, μοναξιά που δεν έχει νιώσει σε καμιά από τις περιπλανήσεις του μέχρι τώρα οφείλεται στην αποξένωση από τους συντρόφους του. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Τσε δεν ήθελε με τίποτα να επιστρέψει στην Κούβα, και ο Φιντέλ κατέβαλε φιλότιμες προσπάθειες να τον πείσει Επιπλέον, ο Φιντέλ δε διάβασε αψυχολόγητα το αποχαιρετηστήριο γράμμα του Τσε προς αυτόν, αλλά μετα από πολλές εξωτερικές πιέσεις.

«Η εξαφάνιση του Τσε από τη δημόσια ζωή της Κούβας προκάλεσε μια χιονοστιβάδα από ψεύτικες ειδήσεις, που ξεκινούσαν από τα παραληρήματα συνωμοσιολογίας των άνεργων δημοσιογράφων κι έφταναν μέχρι τα προπετάσματα καπνού που άπλωναν οι κουβανέζικες μυστικές υπηρεσίες προσπαθώντας να αποκρύψουντο πού βρισκόταν, ή και η ίδια η CIA , προσπαθώντας να τον εξαναγκάσει να εμφανιστεί. Απ΄αυτόν τον παραληρηματικό χορό ιστοριών δεν απουσίαζε και το στοιχείο του παραλόγου.

Αρχικά οι Κουβανοί είχαν στήσει ένα μικρό καμουφλάζ και στους κινηματογράφους της Αβάνας, τον Απρίλιο του ’65, μπορούσε να δει κανεις στα επίκαιρα τον Τσε να κόβει ζαχαροκάλαμο, αλλά η απόκρυψη της αλήθειας  δε μπορούσε να συνεχιστεί για πολύ καιρό. Ο Μανρέσα, ο βοηθός του και υπεύθυνος του γραφείου του εξομολογείται:”Για ενάμισυ μήνα έριχνα στάχτη στα μάτια του κόσμου λέγοντας ότι ο Τσε είχε πάει να κόψει ζαχαροκάλαμα».

Φήμες σε βραζιλιάνικες εφημερίδες που δημοσιεύτηκαν χρόνια αργότερα, τοποθετούσαν τον Τσε στα μέσα του ’65 στην Κολομβία, στο Περού, στη Χιλή, στην Αργετινή , στη Βραζιλία, στην Ουρουγάη ακόμα και σε μια ψυχιατρική κλινική της πόλης του Μεξικού..Έξι ειδήσεις από διαφορετικά περιοδικά, που είχαν ξεφυτρώσει σε διάφορες χώρες κατά τη διάρκεια του 1965, ανακοίνωναν τον βίαιο θάνατό του. Η πιο παράξενη είδηση ίσως ήταν αυτή που θα τον ήθελε νεκρό και θαμμένο στο υπόγειο ενός εργοστασίου στο Λας Βέγκας,στην παγκοσμια πρωτεύουσα των τυχερών παιχνιδιών. Οι πληροφορίες δεν ήταν και πολύ ακριβείς ως προς το πώς είχε φτάσει μέχρι εκεί, ποιος τον είχε σκοτώσει ή τι εργοστάσιο ήταν αυτό.

Σύμφωνα με μια κουβανέζικη πηγή , οι εκπομπές των ραδιοφωνικών σταθμών που ελέγχονταν από τη CIA διέδιδαν στα προγράμματά τους που απευθύνονταν στην Ασία ότι ο Τσε είχε δολοφονηθεί από τον Φιντέλ λόγω της φιλοκινεζικής του τάσης και στις εκπομπές προς την Ανατολική Ευρώπη λόγω του ότι ήταν φιλοσοβιετικός. Λεγόταν ακομα, ότι είχε κυκλοφορήσει μια φωτογραφία που έδειχνε τον πατέρα του Τσε, τον Ερνέστο Γκεβάρα Λιντς, να κρατά ένα πλακάτ ζητώντας απ΄τον Φιντέλ να του δώσει πίσω το πτώμα του γιού του. Ο πατέρας Γκεβάρα προσπάθησε να δημοσιεύσει μια διάψευση, αλλά αυτό δεν αποτελούσε είδηση.

Εμπιστευτικές πληροφορίες του πρακτορείου μιλούσαν για φήμες στην Αβάνα που υποστήριζαν ότι ο Τσε είχε συλληφθεί από τον Φιντέλ και είχε σταλεί στην Αλγερία από τους Σοβιετικούς, μαζί με τη γυναίκα του και με πολλές αποσκευές, και ότι τα μέλη της συνοδείας του προσπαθούσαν να βρουν άσυλο στη μεξικάνική πρεσβεία.

Οι φήμες έδιναν κι έπαιρναν όσον αφορά τις υποτιθέμενες αρρώστιες του Τσε: κρίσεις άσθματος, βρογχικές επιπλοκές, ακόμα και καρκίνος του πνεύμονα»Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ , Ερνέστο Γκεβάρα γνωστός και ως Τσε, σελ.701-702

Αρχικά ο Φιντέλ προσπάθησε ν΄αναχαιτίσει τις φήμες, και σε ερώτηση ξένων δημοσιογράφων για το που είναι ο Τσε , στις 18 Απρίλη 1965 , απαντα΄ότι «ο Τσε θα είναι πάντα όπου είναι πιο χρήσιμος για την επανάσταση». Reminences of the cuban revolution war, Guevara, σελ.16

«Ενώ ο Τσε βρισκόταν στο Κονγκό, τον Ιούνιο του ΄65,κυκλοφόρησαν στις υπηρεσίες ασφαλείας που συνεργάζονταν με τη CIA, και πέρασαν ως και τον ευρύτερο Τύπο,μια σειρά από ειδήσεις που προέρχονταν από μια παράξενη πηγή το «Υπόμνημα R».

Ο άνθρωπος στον οποίο απέδιδαν τη σύνταξή του φαινόταν να υπογραφει με το αρχικό του ονόματος ενός γραμματέα της σοβιετικής πρεσβείας στην Αβάνα και, βασιζόμενος σε δήθεν ασφαλείς πηγές, ενημέρωνε ότι ο Τσε βρισκόταν έγκλειστος στο νοσοκομείος Γκαλίξτο Γκαρσία της Αβάνας, έχοντας πέσει θύμα της εξάντλησης και ψυχικών διαταραχών.

Υποφέροντας από πυρετούς με άγνωστη αιτία, έβλεπε το φάντασμα του Καμίλο που τον προέτρεπε να συνεχίσει την επανάσταση σε άλλα μέρη του κόσμου. Το υπόμνημα έλεγε ότι ο Τσε είχε πέσει θύμα μιας κρίσης γραφομανίας και ότι έγραφε παραληρημματικά γράμματα στον Φιντέλ Κάστρο προτείνοντάς του μεταξύ άλλων να πάει στη Ζανζιβάρη για να εργαστεί με τους Κινέζους.

Εκείνους τους μήνες ο συντηρητικός μυθιστοριογράφος και δημοσιογράφος Ζαν Λαρτεγκί διασπείρει από τις σελίδες του Παρί Μαρτς τη θεωρία ότι η εξαφάνιση του Τσε οφείλεται στο ότι έχει δολοφονηθεί από το Φιντέλ.

Παρ΄όλα αυτά, ο Τσε φαίνεται να είναι ζωντανός , γιατί ένας Ιταλός δημοσιογράφος του παίρνει συνέντευξη στο Περού, ενώ μια πηγή της CIA, όταν ερωτάται αν ο κομαντάντε Γκεβάρα είναι στην παρανομία (underground στ΄αγγλικά) απαντά πως ναι, είναι έξι πόδια under ground ( κάτω απ΄τη γη)· γιατί απ΄ό,τι φαίνεται , εν μέσω της όλης επιχείρησης παραπληροφόρησης, η εν λόγω υπηρεσία έχει την έντονη τάση να πιστεύει ότι ο Φιντέλ «είχε βγαλει τον Τσε απ΄τη μέση».

Το Νιούσγουικ , στο τεύχος της 28^ης Ιουνίου, ανέφερε μία μακρά αλυσίδα από φήμες: τον ειχαν διώξει απ΄το Υπουργείο Βιομηχανίας και είχε αυτοκτονήσει.Διοικούσε αντάρτικες ομάδες στο Βιετνάμ ή στον Άγιο Δομίνικο. Σύμφωνα με μια απ΄αυτές τις ιστορίες, είχε αποστατήσει και είχε πουλήσει μυστικά των Κουβανών στις Η.Π.Α. για δέκα εκατομμύρια δολάρια.

Ο ίδιος ο Φιντέλ, ηθελημένα ή άθελά του, μιλώντας σε μερικούς δημοσιογράφους, προκάλεσε έκρηξη των φημολογιών:

– Πότε θα μάθει  ο λαός τι απέγινε ο Τσε;

– Όταν το θελήσει ο ίδιος ο Τσε. » Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ , Ερνέστο Γκεβάρα γνωστός και ως Τσε, σελ. 702-703

Παρ΄όλα αυτά , ο ίδιος ο Φιντέλ , αντιφάσκει της δήλωσής του και δεν περιμένει τον Τσε να παρουσιαστεί όποτε αυτός κρίνει. Η απέραντη μοναξιά του Τσε Γκεβάρα, εντείνεται όταν μαθαίνει ότι δημοσιεύτηκαν από το αποχαιρετηστήριο γράμμα του στο φιντέλ λόγια του όπως: «Νιώθω πως έχω πια εκπληρώσει το μέρος εκείνο του χρέους μου, που με έδενε με την κουβανική επανάσταση στο έδαφος της, και σας αποχαιρετώ, εσένα, τους συντρόφους, τον λαό σου που είναι και πια δικός μου Παραιτούμαι επίσημα από τα καθήκοντα μου στην ηγεσία του Κόμματος, από τη θέση του υπουργού, από το βαθμό του κομαντάντε, από την κουβανική υπηκοότητα. Καμιά νομική σχέση δεν με συνδέει με την Κούβα, μόνο δεσμοί άλλου είδους, που δεν μπορούν να σπάσουν, όπως οι διορισμοί σε κάποιες θέσεις. (…) Λέω για ακόμη μία φορά πως απαλλάσσω την Κούβα από οποιαδήποτε  ευθύνη, εκτός από αυτή που πηγάζει από το παράδειγμα της (..)Άλλες χώρες του κόσμου ζητάνε τη συμβολή των σεμνών μου προσπαθειών. Εγώ μπορώ να κάνω αυτό που εσένα δεν σου επιτρέπεται, λόγω των ευθυνών σου απέναντι στη Κούβα, και έφτασε η ώρα να αποχωριστούμε.Ας γίνει γνωστό λοιπόν πως το κάνω με ένα μίγμα χαράς και πόνου. Αφήνω εδώ ό,τι πιο αγνό ανάμεσα στις ελπίδες σαν δημιουργού και ό,τι πιο αγαπητό ανάμεσα στις αγαπημένες μου υπάρξεις.»Γράμμα στο Φιντελ Κάστρο, , Ερνέστο Τσε Γκεβάρα (μφ. Χριστίνα Πάντζιου,Κείνενα, Σύγχρονη Εποχή,1997. σελ.197                                                                                                                                                       

Πού θα επιστρέψει μετά το Κονγκό ο Γκεβάρα; Έχει απαρνηθεί ακόμα και την κουβανική υπηκοότητα και έχει αποχωριστεί ακομα και τα παιδιά του.

           «Με το που έγινε η λαϊκή εξέγερση στη Δομινικανική Δημοκρατία, διαδόθηκε από το Μαϊάμι μια ιστορία – απίστευτα ακριβής όσον αφορά ονόματα, ημερομηνίες και τόπους – που τοποθετούσε τον Τσε σ΄αυτή τη χώρα, όπου υποτίθεται ότι είχε φτάσει με ένα ψαροκάικο που είχε φύγει από το Σαντιάγκο ντε Κούμπα. Η ίδια πηγή διαβεβαίωνε ότι τον είχαν δει σε οδομαχίες στον Άγιο Δομίνικο και ότι είχε σκοτωθεί σε μια απ΄τις συγκρούσεις.

Σύμφωνα με μια άλλη αναφορά των πεζοναυτών, ένας αμερικανικός ραδιοφωνικος σταθμός ανακοίνωσε ότι είχε κάνει απόβαση στο νησι ένα μικρο κουβανεζικο υποβρύχιο με δύο άντρες πλήρωμα και , σύμφωνα με τις φήμες, ο ένας απ΄αυτούς ήταν ο Τσε. Μια δεύτερη ιστορία, που την είχαν σκαρώσει οι εξόριστοι αντίπαλοι του Κάστρο, έλεγε ότι το μικρό υποβρύχιο είχε καταστραφεί αύτανδρο και με τον Τσε μέσα, κατά τη στιγμή της απόβασης, από μια ριπή του πυροβολικού.

Λεγόταν επίσης ότι Κουβανοί πράκτορες του τομέα παραπληροφόρησης είχαν φροντίσει να φτάσει κρυφά στο γραφείο του Ιμπέρτ Μπαρέρας, μέλους της στρατιωτικής τριανδρίας υπέρ των γιάνκηδων, μια μυστική αναφορά, σύμφωνα με την οποία ο Τσε είχε σκοτωθεί σε ένα δρόμο της Σιουδάδ Νουέβα ενώ μαχόταν υπό τις διαταγές του Κααμάνιο στην εξέγερση της Δομινικιακής Δημοκρατίας.

Το φάντασμα του Τσε κάλπαζε στον πλανήτη.

Η CIA είχε παγιδευτεί στα ίδια της τα δίχτυα παραπληροφόρησης, και μαζί μ΄αυτήν το σύνολο της αμερικάνικης κυβέρνησης. Οι αναφορές των μυστικών υπηρεσιών που αντάλλασαν μεταξύ τους οι σύμβουλοί του προέδρου Τζόνσον ξεκινούσαν με σημειώματα του τύπου : «Γουόλτ, σου στέλνω άλλο ένα έγγραφο- συμβολή στον τόμο της μυθολογίας σχετικά με τον τόπο διαμονής του Τσε Γκεβάρα, που όσο πάει και μεγαλωνει.»

Η υπηρεσία είχε παγιδευτεί το ψεύδος που προσπαθούσε να διαδώσει, ότι δηλαδή οι διαφωνίες με τον Φιντέλ είχαν προκαλέσει την πτώση του Τσε – «και κατά συνέπεια , είχε συλληφθεί ή εκτελεστεί στην Κούβα» (όπως λέει ο Μαρτσέτι, ένας από τους λόγιους της Εταιρίας)- παρ΄όλα αυτά, όμως, συνέχισε να εξυφαίνει καινούριες ιστορίες σχετικά με την τρέλα του Τσε, διέσπειρε φήμες σχετικά με την παρουσία του στη Λατινική Αμερική και υιοθετούσε εκδοχές σύμφωνα με τις οποίες κάπου βρισκόταν και περίμενε την κατάλληλη στιγμή για να ξαναμπεί στη δράση.

Τον Σεμπτέμβριο του ΄65 ο Τζον Χαρτ, υποδιοικητής της Μεραρχίας του Δύτικού Ημισφαιρίου για τις Κουβανέζικες Υποθέσεις, επισκέφτηκε το σταθμό της CIA στο Μοντεβιδέο. Ο Φιλίπ Έντζι διηγείται : «Ένα άλλο από τα αγαπημένα σχέδια του Χαρτ είναι αυτό του εντοπισμού του Τσε Γκεβάρα (…) Ο Χαρτ πιστεύει ότι ίσως να βρίσκεται σε κάποιο νοσοκομείο της Σοβιετικής ΄’Ενωσης, υποφέροντας από κάποια διανοητική διαταραχή που του προκλήθηκε από ένα φάρμακο κατά του άσθματος που είχε αλλοιωθεί επειδή δεν το είχαν διατηρήσει σε χαμηλή θερμοκρασία». Το ενδιαφέρον αυτής της εκδοχής έγκειται στη παράλογη ακρίβειά της.

Μερικοί από τους αναλυτές άρχισαν πλέον να συγκεντρώνουν πληροφορίες σχετικά με την παρουσια Κουβανών στο Κογκο και καποιος υπαινίχθηκε ότι θα μπορούσε να ήταν αυτός ο προορισμος του Τσε, αλλα η ιδέα απορρίφθηκε..Μόνο τον Ιανουάριο του επόμενου έτους ένα εσωτερικό υπόμνημα θα διαβεβαίωνε ότι ο Τσε ήταν επικεφαλής αντάρτικων επιχειρήσεων σ΄αυτό το μέρος του πλανήτη. Αλλα, στη φάση που άρχισε να κυκλοφορεί η αναφορα, ο Τσε είχε ήδη εγκαταλείψει το Κονγκό.

Το πρακτορείο Φρανς Πρες μετέδωσε την ανεπιβεβαίωτη πληροφορία ότι ο Φιντέλ και ο Τσε είχαν ανταλλάξει πυροβολισμούς κατά τη διάρκεια μιας φιλονικίας και ότι ο Τσε είχε σκοτωθεί. Η ιστορία επιβεβαιώθηκε από μια τροτσκιστική εφημερίδα. Η περουβιανή εφημερίδα Λα Πρένσα διέδωσε τη φήμη ότι τον Τσε τον είχε σκοτώσει μια ομάδα Σοβιετικών πιστολάδων λόγω του φιλοκινεζικού προσανατολισμού του, ενώ ο γραμματέας της Δημόσιας Ασφάλειας του Ρίο Γκράντε ντο Σουρ, στη Βραζιλία,διαβεβαίωνε ότι βρισκοταν στην περιοχή του, όπου και οργάνωνε ένα καινούριο αντάρτικο.

Υπό την πίεση αυτών και χιλιάδων ακόμα διαδόσεων , στις 3 Οκτωβρίου ο Φιντέλ ανεβαίνει στο βήμα,στη δημόσια τελετή για το σχηματισμο της Κεντρικής Επιτροπής αυτού που έμελλε να γίνει το Κομμουνιστικό Κομμα της Κούβας. Κρατάει στο χέρι του πέντε φύλλα χαρτί κι ένα δακτυλογραφημμένο αντίγραφο. Στην αίθουσα η ένταση είναι μεγάλη. Αρχίζει την ομιλία του: «Από την Κεντρική μας Επιτροπή απουσιάζει κάποιος που διαθέτει όλες τις χάρες κι όλες τις αρετές στον ύψιστο βαθμό (…) Γύρω απ΄αυτό το θέμα ο εχθρός έχει εξυφάνει χίλιες δυο εικασίες, προσπάθησε να προκαλέσει σύγχυση και να σπείρει τη διχόνοια και τις αμφιβολίες και , αφου ήταν αναγκαίο να περιμένουμε, περιμέναμε υπομονετικά…»· και αρχίζει να διαβαζει το αποχαιρετηστήριο γράμμα που του είχε δώσει ο Τσε τον Απρίλιο. Στο τέλος ο κόσμος ξεσπά σε χειροκροτήματα, ο Φιντέλ προσπαθεί να συνεχίσει την ομιλία του, αλλά το χειροκρότημα δυναμώνει και συνεχίζεται ασταμάτητα.

Ο Φιντέλ χρόνια αργότερα , θα αναγνώριζε ότι ( η δημοσιοποίηση του αποχαιρετηστήριου γράμματος του Τσε) «αποτελούσε μια αναπόφευκτη αναγκαιότητᨻ». Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ , Ερνέστο Γκεβάρα γνωστός και ως Τσε,σελ.735-736

Έχουν περάσει μόλις λιγοι μήνες από τις 16 Ιούνη 1965 όπου ερωτηθείς από δημοσιογράφους για το πότε θ αποκαλυφθει η τοποθεσία του τσε γκεβάρα και απαντα, όταν ο ίδιος ο Τσε το θελήσει, Reminences of the cuban revolution war, Guevara, σελ.16 , και ο Φιντέλ έκρινε ότι η πίεση ήταν πάνω από τη επιθυμία του Τσε ή τη δική του βούληση.

Η αλήθεια είναι ότι όλες αυτές οι χιλιάδες φήμες, έβλαπταν το Φιντέλ και το κύρος της επανάστασης κι αν έβλαψε τον Τσε δεν το΄έκανε σκόπιμα. Ο ίδιος τον είχε στηρίξει στον Κονγκό δίνοντάς του συνοδεία δυο έμπιστους συντρόφους. «Ο Τσε έφυγε από την Κούβα για το Κονγκό, την 1η Απρίλη, το 1965, μετά από μια διαδικασία συγκάλυψης του εαυτό του, προκειμένου να αναλάβει την ταυτότητα του Ramón Benitez. Συνοδευόταν από τον José María Martínez Tamayo και Víctor Dreke.Tη νύχτα πριν φύγουν, ο φιντέλ τους επισκεφτηκε για να τους αποχαιρετήσει». Congo Diary, che Guevara, σελίδα 1,  υποσημείωση 1.

Φεύγοντας απ΄το Κονγκό, θα εγκατασταθεί στο Νταρ Ες Σαλαάμ και από κει το Φλεβάρη του 1966 σ΄ένα μικρό διαμέρισμα στην Πράγα. «Θα τον συνοδεύουν οι Βιγέγας και Κοέγιο, οι δυο έμπιστες σκιές του.» Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ , Ερνέστο Γκεβάρα γνωστός και ως Τσε,, σελ.762 Από κει οργανώνει τη νέα του επιχείρηση

Ο Τσε αρνείται πεισματικά να επιστρέψει στην κούβα. Από άποψη αντικειμενική δε μπορεί καθότι έχει απαρνηθει κάθε νομιμο δεσμό του με την κούβα οπότε να γυρίσει να κάνει τι; Έχει δηλώσει δημόσια ότι «νιώθει πως έχει πια εκπληρώσει το μέρος εκείνο του χρέους μου, που τον έδενε με την κουβανική επανάσταση στο έδαφος της, και τους έχει αποχαιρετήσει, το φιντέλ, τους συντρόφους, τον λαό της Κούβας» και από άποψη περηφά΄νιας δεν εχει σκοπό να παραιτηθεί από τις επιλογές του. Μόνο το ενδεχόμενο ότι η Κουβα κινδυνεύει μπορεί να κάνει τον Τσε να γυρίσει.

            «Τον ίδιο εκείνο μήνα (Μάη 1966) , είχαν σημειωθεί στην Κούβα μια σειρά συγκρούσεις που είχαν φορτίσει υπερβολικά την ατμόσφαιρα. Η λιποταξία ενός παλιού συντρόφου του Τσε από την εκστρατεία της Σάντα Κλάρα,του καπετάνιου του Διευθεντυρίου Κουμπέλα, ο οποίος κατηγορούνταν ότι είχε προετοιμάσει μια απόπειρα κατά του Φιντέλ σε συνεργασία με τη CIA, η παρείσφρηση Αμερικανικών πρακτόρων με ταχύπλοα σκάφη, οι προκλήσεις στο Γκουαντανάμο,φαίνονταν να προοιωνίζουν μια νέα εισβολή. Ο Τσε, μπροστα στους κινδύνους μιας ένοπλης επίθεσης κατά της Κούβας, αναφέρει σ΄ένα γράμμα του στον Οσμανι Σιενφουέγος το ενδεχόμενο να επιστρέψει στην Κούβα για να πολεμήσει,αλλα , καθώς ο κίνδυνος της επίθεσης σύντομα εκλειπει επιστρέφει στο σχέδιό του. » Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ , Ερνέστο Γκεβάρα γνωστός και ως Τσε, σελ.770

Τότε είναι που ο Φιντέλ, δράττεται της ευκαιρίας και του στέλνει ένα γράμμα στις αρχές Ιούνη 1966 :

«Αγαπητέ Ramón

Εκδηλώσεις έχουν ξεπεράσει τα σχέδιά μου για ένα γράμμα. Διάβασα πλήρως το σχέδιο του βιβλίου για τις εμπειρίες σου στο Γ [Κονγκό], και ξαναδιάβασα επίσης το εγχειρίδιο για ανταρτοπόλεμο, προκειμένου να γίνει η καλύτερη δυνατή ανάλυση αυτών των στοιχείων, ιδίως αν ληφθεί υπόψη η πρακτική σημασία σε σχέση με τα σχέδια στη γη του Carlitos [Carlos Gardel, δηλαδή η Αργεντινή]. Αν και δεν υπάρχει κανένα σημείο αυτή τη στιγμή στη συζήτηση αυτή με σένα, θα πω απλά ότι βρήκα το έργο στο Γ εξαιρετικά ενδιαφέρον και νομίζω ότι  πραγματικά αξίζει τον κόπο που έκανες να αφήσεις ένα γραπτό αρχείο των πάντων. […]

Για την υπόθεση

Μόλις διάβασα την επιστολή σου στον Bracero [Osmany Cienfuegos] και έχω μιλήσει εκτενώς με το γιατρό [Αλέιδα Μαρτίου, η σύζυγός του Τσε]. Στις ημέρες που μια πράξη επιθετικότητας φαινόταν επικείμενη εδώ, πρότεινα σε αρκετούς συντρόφους την ιδέα σου ζητήσω να επιστρέψεις, μια ιδέα που κατέληξε να είναι στο μυαλό όλων μας.Στον El Gallego [Manuel Piñeiro2] δόθηκε η ευθύνη που απέσπασε τη γνώμη σου. Από την επιστολή προς Bracero βλέπω ότι  σκέφτεσαι ακριβώς το ίδιο πράγμα. Αλλά αυτή τη στιγμή δεν μπορούμε πλέον να κάνουμε σχέδια βασιζόμενα στην εν λόγω υπόθεση, διότι, όπως εξήγησα, εντύπωση μας τώρα είναι ότι προς το παρόν τίποτα δεν πρόκειται να συμβεί .

            Μου φαίνεται, ωστόσο, ότι δεδομένης της λεπτής και ανησυχητικής κατάσταση στην οποία μπορεί να βρείς τον εαυτό σου εκεί, ότι θα πρέπει να εξετάσεις τη χρησιμότητα της πηδώντας πίσω εδω. Γνωρίζω πολύ καλά ότι είσαι ιδιαίτερα απρόθυμος να εξετάσεις κάθε επιλογή που συνεπάγεται την επιστροφή στην Κούβα προς το παρόν, εκτός εάν αυτό είναι για εντελώς εξαιρετικές περιστάσεις που αναφέρονται παραπάνω. Αλλά αναλύοντας με ένα νηφάλιο και αντικειμενικό τρόπο, αυτό εμποδίζει στην πραγματικότητα τους στόχους σου· χειρότερα, τους βάζει σε κίνδυνο. Θεωρώ ότι είναι πολύ δύσκολο να αποδεχθείς την ιδέα ότι αυτό είναι σωστό, ή ακόμα και ότι μπορεί να δικαιολογηθεί από μια επαναστατική σκοπιά. Ο χρόνος σου στο λεγόμενο μισά του δρόμου σημείο αυξάνει τους κινδύνους· καθιστά εξαιρετικά πιο δύσκολο τις πρακτικές εργασίες που πρέπει να πραγματοποιηθούν· και μακριά από την επιτάχυνση των σχεδίων, καθυστερεί την εκπλήρωσή τους· Επιπλέον, σε υποβάλλει σε μια περίοδο χωρίς λόγο άγχους, αβεβαιότητας και αγωνιώδους αναμονής. Ποιός είναι ο λόγος για όλα αυτά; Δεν μπορεί να υπάρξει ζήτημα αρχής, στην τιμή ή την επαναστατική ηθική που εμπλέκονται εδώ που θα σε αποτρέψει από την αποτελεσματική και εμπεριστατωμένη χρήση των εγκαταστάσεων που σίγουρα μπορεί να εξαρτάται από την επίτευξη του στόχου σου.

            Δεν υπάρχει  απάτη, δεν υπάρχει δόλος, δεν υπάρχει εξαπάτηση του λαού της Κούβας ή του κόσμου που συμμετέχουν στην αξιοποίηση των αντικειμενικών πλεονεκτήματων του να είναι σε θέση να εισέλθεις και να φύγεις από εδώ, να σχεδιάσεις και να συντονίσεις, να επιλέξεις και να εκπαιδεύσεις στελέχη, και να κάνεις τα πάντα, από εδώ ό,τι μπορείς να επιτύχεις  μόνο με μεγάλη δυσκολία από όπου και αν βρίσκεσαι  ή κάπου παρόμοια. Ούτε σήμερα ούτε αύριο, ούτε σε οποιαδήποτε στιγμή στο μέλλον, θα μπορούσε κανείς να το θεωρήσει  λάθος, ούτε θα πρέπει να υπάρχει σε καμιά συνείδηση. Ποιο θα ήταν πραγματικά ένα σοβαρό, ασυγχώρητο λάθος είναι να κάνουμε τα πράγματα άσχημα, όταν θα μπορούσε να γίνουν καλά; να έχουμε μια αποτυχία, όταν όλες οι δυνατότητες υπάρχουν για την επιτυχία.

            Δεν υπονοώ ούτε στο ελάχιστο,  να εγκαταλείψεις ή να αναβάλεις τα σχέδιά σου, ούτε αφήνω τον εαυτό μου να παρασυρθεί από απαισιόδοξες εκτιμήσεις λόγω των δυσκολιών που έχουν προκύψει. Αντίθετα, οι δυσκολίες μπορούν να ξεπεραστούν, και περισσότερο από ποτέ μπορούμε να υπολογίζουμε στην κατοχή της εμπειρίας, την καταδίκη και τα μέσα για την εκτέλεση αυτών των σχεδίων με επιτυχία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πιστεύω ότι πρέπει να κάνουμε την καλύτερη και πιο ορθολογική αξιοποίηση των γνώσεων, των πόρων και των εγκαταστάσεων που έχουμε στη διάθεσή μας. Από την πρώτη επώαση τώρα της παλιά ιδέα σου για  περαιτέρω δράση σε άλλο περιβαλλον, είχες ποτέ πραγματικά  αρκετό χρόνο να αφιερώσεις στον τον εαυτό σας εντελώς με το θέμα αυτό, στη σύλληψη, την οργάνωση και την εκτέλεση των σχεδίων σας στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό; […]

            Είναι ένα τεράστιο πλεονέκτημα για σένα να είσαι σε θέση να χρησιμοποιήσεις αυτό που έχουμε εδώ, να έχεις πρόσβαση στα σπίτια, απομονωμένα αγροκτήματα, τα βουνά, κοραλλιογενείς νήσους και  όλα  τα  απαραίτητα να οργανώσεις  και προσωπικά να οδηγήσει το έργο, αφιερώνοντας το 100 τοις εκατό από το χρόνο σου σε αυτό και το σχέδιο  τη βοήθεια, όσων άλλων είναι απαιτουνται, με μόνο έναν πολύ μικρό αριθμό των ανθρώπων που γνωρίζουν τα ίχνη σας. Γνωρίζετε πολύ καλά ότι μπορείτε να υπολογίζετε σε αυτές τις εγκαταστάσεις, ώστε να μην υπάρχει η παραμικρή πιθανότητα ότι θα αντιμετωπίσετε προβλήματα ή παρεμβολές για λόγους κρατικής ή πολιτικής. Το πιο δύσκολο πράγμα απ ‘όλα, η επίσημη αποσύνδεση-έχει ήδη γίνει, όχι χωρίς να πληρώνουν ένα τίμημα με τη μορφή της συκοφαντίας, ίντριγκες, κ.λπ. Είναι σωστό ότι δεν πρέπει να εξαγάγει το μέγιστο όφελος από αυτό; Είχαν οποιαδήποτε επαναστάτες ποτέ τέτοιες ιδανικές συνθήκες για να εκπληρώσουν την αποστολή τους, και σε μια εποχή που η αποστολή αποκτά μεγάλη σημασία για την ανθρωπότητα, όταν το πιο κρίσιμο και αποφασιστικό αγώνα για τη νίκη των λαών είναι να ξεσπάσει; […]

            Γιατί να μην κάνουμε τα πράγματα καλά, αν έχουμε κάθε ευκαιρία να το πράξουμε; Γιατί δεν παίρνουμε το ελάχιστο χρονικό διάστημα που απαιτείται, ακόμα και ενώ εργαζόμαστε στη μεγαλύτερη ταχύτητα; Δεν έπρεπε να περιμένουν ο Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν, Μπολιβάρ και Μαρτί μερικές φορές εδώ και δεκαετίες; Επιπλέον, σε εκείνους τους χρόνους, δεν υπήρχαν αεροπλάνα ή ραδιόφωνα ή άλλα πράγματα που συρρικνώνονται σήμερα αποστάσεις και να αυξήσει την απόδοση του κάθε ώρα της ζωής ενός ανθρώπινου όντος. Εμείς οι ίδιοι έπρεπε να επενδύσουμε 18 μήνες στο Μεξικό πριν επιστρέψουμε εδώ στην Κούβα. Δεν προτείνω να περιμένεις δεκαετίες ή ακόμη και χρόνια, αλλά μόνο μερικούς μήνες, επειδή πιστεύω ότι σε ένα θέμα μηνών, δουλεύοντας με τον τρόπο που προτείνω, μπορείτε να πάρει σε εξέλιξη σε συνθήκες ασύγκριτα πιο ευνοϊκές από εκείνες που προσπαθείς να επιτευχθούν προς το παρόν. Ξέρω ότι θα γίνεις 38 στις 14 [της Ιούνιος 1966]. Ή ίσως νομίζεις ότι ένας άνθρωπος αρχίζει να γερνάει στην ηλικία από εκείνο το σημείο;.

            Ελπίζω ότι αυτές οι γραμμές δεν θα ενοχλήσουν ή να σε αναστατώσουν. Ξέρω ότι αν αναλύσουμε τι λέω σοβαρά, χαρακτηριστική ειλικρίνεια σας θα σε οδηγήσει να δεχτείς ότι έχω δίκιο. Αλλά ακόμα και αν έρθεις σε μια εντελώς διαφορετική απόφαση, εγώ δεν θα αισθάνομαι απογοητευμένος. Γράφω για σένα με βαθιά αγάπη και τη μεγαλύτερη και πιο ειλικρινή θαυμασμό για την λαμπρή και ευγενή νοημοσύνη σου, άψογη συμπεριφορά σου και ανένδοτο  χαρακτήρα σου ενός ολόψυχου επαναστατικού. Και το γεγονός ότι μπορείτε να δείς τα πράγματα διαφορετικά, δεν θα αλλάξει αυτά τα συναισθήματα ένα γιώτα ούτε επηρεάζει τη συνεργασία μας με οποιοδήποτε τρόπο» Congo Diary, Che Guevara, σελ. 18

Σύμφωνα με την Aleida Guevara March «Η κουβανική επανάσταση διατήρησε την απόλυτη διακριτικότητα για όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για διεθνιστική δράση του Τσε στο Κονγκό, για πολλούς μήνες υπομένοντας στωικά έναν κατακλυσμό από συκοφαντίες. Αλλά όταν η πρώτη Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας είχε ανακοινωθεί [στην Οκτώβριος 1965], ημερομηνία κατά την οποία ο Τσε είχε ήδη εμπλακεί πλήρως στον αγώνα στο Κονγκό, αποφασίστηκε να δημοσιοποιήσει αποχαιρετιστήρια επιστολή του, δεδομένου ότι δεν ήταν πλέον δυνατόν να αποφευχθεί να εξηγήσει στο λαό της Κούβας και τον κόσμο για την απουσία ενός άνδρα που ήταν ένα από τα πιο στερεά και θρυλικούς ήρωες της επανάστασης.

Στο ημερολόγιό του, ο Τσε καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η γνώση της επιστολής αυτής δημιουργήθηκε ένα ρήγμα μεταξύ του ιδίου και των κουβανικών μαχητών: «Υπήρχαν κάποια πράγματα που εμείς δεν είχε πλέον κοινά, ορισμένα συναισθήματα που είχα σιωπηρά ή ρητά παραιτηθεί, αλλά που κάθε άτομο κατέχει πιο ιερό :. η οικογένειά του, το περιβάλλον του και την πατρίδα του «Αν αυτό είναι το πώς ένιωθε, μπορεί κανείς να φανταστεί πόσο δύσκολο ήταν για τον Φιντέλ Κάστρο να τον κάνει  να επιστρέψει στην Κούβα. Έγραψε αρκετές φορές σε μια προσπάθεια να πείσει τον Τσε, και τελικά το κατάφερε με τη βοήθεια ισχυρών επιχειρήματων. Τον Ιούνη του 1966  σ ένα ανέκδοτο γράμμα,γραφει στον Τσε (…) » Congo Diary, Che Guevara, Aleida Guevara March, σελ. 17

Το επίμαχο γραμμα του Φιντέλ, φάνηκε να πείθει το Τσε.Αφού δέχεται και μία νέα επίσκεψη, από τον Ραμίρο Βαλδές αυτή τη φορά,  τον δεύτερό του τη τάξει στο Λας Βίγιας και τώρα Υπουργό Εσωτερικών, δέχεται τελικά να επιστρέψει στην Κούβα. Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ , Ερνέστο Γκεβάρα γνωστός και ως Τσε,,σελ.771

Αυτή τη φορά, θα επιστρέψει συνομωτικά και μεταμφιεσμένος στην Αβάνα, εντελώς μυστικά.

«Στο αεροδρόμιο τον περιμένουν ο Μπαρμπαρόχα Πινέιρο και ο Ραούλ Τομάσεβιτς (…).Πηγαίνουν κατευθείαν σε ένα ασφαλές σπίτι , σε μια τοποθεσία μεταξύ Κουέβα ντε λος Πορτάλες (όπου ο Τσε είχε εγκαταστήσει το διοικητήριό του κατά΄τη διάρκειατης κρίσης των πυραύλων) και της Λα Πάλμα,στο Πινάρ ντελ Ρίο,κοντά σ΄ένα χωριουδάκι που το λένε Σαν Αντρές ντε Ταίγουανάμπο». Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ , Ερνέστο Γκεβάρα γνωστός και ως Τσε,,σελ.777

«Ο Γκεβάρα που επιστρέφει δεν έχει πια σπίτι. Έχει κάψει τα πλοία του. Η Αβάνα θα είναι ένας προσωρινος σταθμός πριν από την καινούρια περιπέτεια». Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ , Ερνέστο Γκεβάρα γνωστός και ως Τσε,,σελ.776