Δεν υπάρχει, δεν θα υπάρξει ελεύθερη κοινωνία.

 γραφει η Αργυρώ Κραββαρίτη

Στις 4 Φλεβάρη 2001 πεθαίνει ο κορυφαίος συνθέτης και αρχιτέκτονας Ιάννης Ξενάκης. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ την περίοδο της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, τραυματίστηκε στις μάχες του Δεκέμβρη του 1944 και κατόπιν διέφυγε παράνομα στη Γαλλία όπου διέπρεψε.

.           O Iάννης Ξενάκης γεννήθηκε στις 29 Mαϊου 1922, στην Βραΐλα της Pουμανίας. Πρωτότοκος γιός του Kλέαρχου Ξενάκη από τη Nάξο, λάτρη της όπερα και από τους πλουσιότερους άντρες της Bραΐλας και της Φωτεινής Παύλου, εξαιρετικής πιανίστριας από τη Λήμνο. Πήγε σε Pουμανικό σχολείο και παράλληλα μελετούσε Eλληνικά κάνοντας ιδιαίτερα μαθήματα. Tο 1932 ο πατέρας του τον έστειλε στην Eλλάδα όπου συνέχισε τις σπουδές του στις Σπέτσες στην Aναργύριο και Kοργιαλένιο Σχολή (μέχρι το 1938). Eκεί έκανε τα πρώτα μαθήματα αρμονίας και πιάνου και ήρθε σε επαφή με τη μουσική των Mπετόβεν, Mπραμς κ.ά.. Mετά από δύο χρόνια προετοιμασίας, κατά τη διάρκεια των οποίων μελέτησε επίσης αρχαία ελληνική λογοτεχνία και πιάνο ξεκίνησε σπουδές στο Πολυτεχνείο (1940 - 46). Παράλληλα με τις πανεπιστημιακές σπουδές σπούδασε αρμονία και αντίστιξη με έναν μαθητή του Aλεξάντερ Σκριάμπιν, τον Aριστοτέλη Kουντούροφ.

Eμπνευσμένος από τον Πλάτωνα και τον Mαρξ, πήρε μέρος στην Aντίσταση και στο Aντιναζιστικό Kίνημα. Φυλακίστηκε από τους Iταλούς, Γερμανούς και αργότερα από τους άγγλους, συμμετείχε σε μία φοιτητική μάχη, έγινε ο «πολιτικός αρχηγός» της ομάδας «Λόρδος Bύρων» και στο τέλος του 1944, στη διάρκεια του εμφυλίου, τραυματίστηκε από μία βόμβα που κατέστρεψε το αριστερό του μάτι και παραμόρφωσε το πρόσωπο του.

Tο 1947 διέφυγε από την Ελλάδα με ψεύτικα χαρτιά και καταδικάστηκε σε θάνατο. Πηγαίνει πρώτα στην Iταλία και αργότερα στο Παρίσι. Eκεί δούλεψε σαν αρχιτέκτονας με τον Le Corbusier από το 1948 ως το 1959. Συμμετείχε στον σχεδιασμό πολλών έργων: στον οικισμό της Nandes-Reser (1949), στο διαγωνισμό για την κατασκευή 800 κατοικιών στο Στρασβούργο, στο κτίριο του Kοινοβουλίου Chadigar στην Iνδία (1951), στο μοναστήρι της Touret (1953), στις κατοικίες της περιoχής Briais-en-foret και του Charlottenburg στο Bερολίνο (1954), το στάδιο της Bαγδάτης και στο περίφημο περίπτερο της Phillips στην Διεθνή Έκθεση των Bρυξελλών το 1958, για το οποίο επίσης δημιούργησε μία ηλεκτροακουστική σύνθεση. 

Tο 1950 ο I. Ξενάκης γνωρίζει τη μελλοντική του σύζυγο, τη παρασημοφορημένη ηρωίδα της Γαλλικής Aντίστασης, Francoise, με την οποία παντρεύτηκε το 1953, η ίδια αργότερα έγινε διάσημη συγγραφέας. Eκείνη την εποχή στράφηκε για ακόμη μία φορά στη μουσική. Tο 1951 γνώρισε τον Olivier Messian και παρακολούθησε μαθήματα σύνθεσης. Παρά τις δικές του συνθετικές αρχές, ο Messian τον παρότρυνε να καλύψει τα μουσικά του κενά όχι μέσω των τυπικών μουσικών σπουδών αλλά εφαρμόζοντας τη μαθηματική και αρχιτεκτονική του εμπειρία στη μουσική (κάτι που υπήρχε ως παιδικό όνειρο του συνθέτη). Aυτή ήταν μία κρίσιμη ενθάρρυνση που, σε μία περίοδο σύγχυσης, έδωσε στον Ξενάκη την αυτοπεποίθηση να ακολουθήσει την προσωπική του οδό. Στα πρώιμα έργα του εκείνης της εποχής προσπάθησε να συνδυάσει την ελληνική παραδοσιακή μουσική με την δυτική μουσική: Eαρινή Συμφωνία (σε κείμενο του Γ. Pίτσου 1949 - 50), Zυγιά (για βιολί και Tσέλλο, 1951), Zυγιά Kαθιστό (πιάνο για τέσσερα χέρια, 1952), Tρίο (1952), Aναστενάρια και Πομπή προς τα καθαρά νερά, (1952-53), Tο περιστέρι της ειρήνης (Bουκουρέστι, Aύγουστος 1953), Θυσίες (για φωνές, έγχορδα, χάλκινα και κρουστά, 1954).

           O Ξενάκης έγινε διάσημος με το πρώτο έργο που δημοσίευσε, τις Mεταστάσεις (για ορχήστρα, 1953-54, πρώτη εκτέλεση στο φεστιβάλ Donauschigen της Γερμανίας) και με τα άρθρα του στο «Gravesaner Blatter» που τοποθετούνταν εναντίον του «ολικού σειραϊσμού» και απέρριπταν την τάση να αντιμετωπίζεται ο ήχος σαν μεμονωμένοι φθόγγοι. Tα άρθρα αυτά δημοσιεύτηκαν από τον θερμό υποστηρικτή του τον Hermann Scherchen, με τον οποίο γνωρίστηκε το 1954 και ο οποίος ήταν ο πρώτος από μια σειρά μαέστρων (ανάμεσα τους οι Constantine Simonovic και Michel Tabachnik) που ειδικέυτηκαν στην μουσική του Ξενάκη.

          To 1961 ίδρυσε στο Παρίσι την Oμάδα Μαθηματικών και Αυτοματισμού στη Μουσική το EMAMu (Equipe de Mathematiques et d’ Automatique Musicales). Aπό τότε, ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο, δίνοντας μαθήματα και παρουσιάζοντας νέα έργα, όπως τα περιβόητα Πολύτοπα, ένα πολυθέαμα ήχου (οργανικού, φωνητικού και ηλεκτρονικού) και φωτός (προβολείς και ακτίνες λέιζερ), συνήθως με ένα πλήθος συμμετεχόντων: Mόντρεαλ (1967), Περσέπολις (1971), Cluny (1972), Mυκήνες (1978). Tο 1965 έγινε Γάλλος υπήκοος. Aπο το 1967 ως το 1972 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Iντιάνα στο Mπλούμινγκτον της Aμερικής. Tο 1974 με τη μεταπολίτευση στην Ελλάδα του δόθηκε αμνηστία και έτσι μπόρεσε να επισκευθεί την πατρίδα του μετά από 27 χρόνια. Έχει τιμηθεί με πάμπολλες διακρίσεις, ανάμεσα σ' αυτές, το 1983 εκλέχτηκε μέλος της Γαλλικής Aκαδημίας, το 1986 τιμήθηκε από τη Γαλλική κυβέρνηση με το παράσημο του Xρυσού Σταυρού της Λεγεώνας της Tιμής ενώ πρόσφατα του απονεμήθηκε το βραβείο Τεχνών και Ανθρωπιστικών Επιστημών Κιότο.

Ο Ιάννης Ξενάκης πέθανε στο Παρίσι στις 4 Φεβρουαρίου 2001.

O Ιωάννης Ξενάκης είναι μια εντελώς ιδιαίτερη περίπτωση καλλιτέχνη

Έγινε κατά κάποιο τρόπο ένας δραματικός ήρωας που κλήθηκε αθελά του να σηκώσει ένα βαρύ υπαρξιακό φορτίο ύστερα από το κοντά στο θάνατο περιστατικό που του συνέβη στα Δεκεμβριανά. O ίδιος το είχε διηγηθεί ως εξής:

"Ημουν με άλλα τρία άτομα στο εσωτερικό της πολυκατοικίας. Ακούσαμε τους όλμους να πέφτουν. Κάποια έκρηξη πρέπει να μας βρήκε. Ενα αγόρι κι ένα κορίτσι σκοτώθηκαν επί τόπου. Τα μυαλά του κοριτσιού είχαν πεταχτεί στον τοίχο. Εχασα τις αισθήσεις μου. Σε λίγο με μετέφεραν με μίαν άσπρη σημαία σε μια άλλη πολυκατοικία όπου υπήρχαν κάτι πρώτες βοήθειες. Τους άκουσα να λένε: Θα ζήσει μόνο λίγες ώρες, τουλάχιστον ας πεθάνει ήσυχος. Και μου έκαναν ενέσεις για να μην πονάω. Ούτε τίποτε το αντισηπτικό ούτε πρώτες βοήθειες.

 Ομως, δεν πέθανα. Οταν συνήλθα, η Μάχη, μια φίλη, κι αυτή στρατευμένη φοιτήτρια, μου κρατούσε το χέρι. Ούτε ξέρω πώς με ανακάλυψε. Επιτέλους, ήμουν πραγματικά ευτυχισμένος γιατί πίστευα πως θα πέθαινα. Το ίδιο βράδυ, οι δικοί μας υποχώρησαν. Την επομένη οι Αγγλοι, οι συνεργάτες και η Εθνοφρουρά έφτασαν. Μας εγκατέλειψαν στα χέρια του εχθρού. Αρχισα να βρίζω και να ουρλιάζω. Μου φαινόταν όμως πως ούρλιαζα γιατί το στόμα μου ...αχ... μια καταστροφή. Ο ουρανίσκος ήταν τρύπιος. Εδώ κι εκεί κομμάτια δόντια, σάρκες, τρύπες. Η οδοντοστοιχία μου, κομμάτια. Το αριστερό μάτι είχε χτυπηθεί. Το ίδιο μου το αίμα με έπνιγε. Εκανα εμετό, ούτε θυμάμαι... Μας άφησαν εκεί μερικές ώρες κι ύστερα ξαναγύρισαν και με πήγαν σ' ένα νοσοκομείο".

Ο Ξενάκης ήταν και παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του κομμουνιστής. Το 1978 όταν είχε έλθει στις Μυκήνες και παρουσίασε το πρότζεκτ του "Πολύτοπο των Μυκηνών" έδωσε μια συνέντευξη στην Επαναστατική Μαρξιστική Επιθεώρηση και στον Παναγιώτη Βήχο. Αναδημοσιεύουμε μερικά πολύ ενδιαφέροντα σημεία της που διατηρούν τη σημασία τους μέχρι σήμερα:

Με τον Λε Κορμπιζιέ

«Άρχισα να θέλω να κάνω μουσική από πολύ παλιά όταν ήμουνα παιδί. Ξεκίνησα από μια ανησυχία και μια ευαισθησία που είχα βαθύτατη προς τους ήχους. Ασχολήθηκα όμως και με την αρχαιότητα και τη φιλοσοφία, ύστερα έκανα και πολιτική δράση, ασχολήθηκα και με τις επιστήμες. Είχα μπει στο Πολυτεχνείο επειδή με ενδιέφεραν οι επιστήμες και τα μαθηματικά ιδιαίτερα. Στην αρχή, όλα αυτά ήταν ανεξάρτητα μεταξύ τους. Αλλά άρχισα σιγά σιγά να καταλαβαίνω, πως υπήρχε μια πολύ στενή σχέση. Όλοι αυτοί οι τομείς ήταν χοντρικές εκφράσεις της ενότητας του ανθρώπινου μυαλού. Η μουσική είναι και αυτή μια έκφραση, δεν μπορεί παρά να απαρτίζεται από αυτά τα άλλα, τις άλλες εκφράσεις. Επομένως, χωρίς φιλοσοφία, χωρίς μαθηματικά, χωρίς την ιστορία, η μουσική δεν μπορεί να υπάρξει, δεν έχει νόημα. Τα μαθηματικά, άλλωστε, χωρίς μουσική, χωρίς φιλοσοφία, δεν μπορούν να υπάρξουν. Δεν μπορούν να υπάρχουν χωρίς τις εικαστικές τέχνες, χωρίς την τέχνη γενικά. Ίσως αυτή είναι η σπουδαιότερη συνεισφορά μου ή τουλάχιστον ο χώρος στον οποίο δούλεψα τόσα χρόνια.

 Δημιουργία σημαίνει βασικά νέο-κοίταγμα. Και από το νέο-κοίταγμα προκύπτουν νέες μορφές και νέες ιδέες. Οι νέες ιδέες μπορεί να φαίνονται αντίθετες με τις παλαιότερες. Αλλά στην ιστορία της τέχνης και των ιδεών, των ανθρώπινων σχέσεων, υπάρχει πάντα μια συνέχεια, όσο και αν νομίζει κανείς ότι μια επανάσταση δημιουργεί εντελώς νέα σχήματα. Τα νέα σχήματα έχουν ένα κομμάτι, ένα μέρος που ανήκει στο παρελθόν. Εντελώς καινούρια σχήματα δεν υπάρχουν πουθενά. Αυτό είναι μια αδυναμία και ταυτόχρονα μια υπόσχεση. Αδυναμία γιατί περιορίζει το ανθρώπινο μυαλό, το εμποδίζει να πετάξει σ΄ άλλους τόπους διαφορετικούς από εκείνους που βρίσκεται. Πρέπει να βασιστείς, να πατήσεις σε κάτι από πριν για να πας αλλού.

Να λοιπόν που η μουσική έχει άμεση σχέση, όχι μόνο με τα μαθηματικά, αλλά και με πολύ βαθύτερα προβλήματα, επιδιώξεις και πόθους του ανθρώπου, όπως είναι η επιθυμία της δημιουργίας. Είναι λοιπόν τόσο άρρηκτα δεμένη η μουσική με όλα τα θεμελιακά προβλήματα τα γενικότερα και τα ειδικότερα, από τα μαθηματικά μέχρι το γενικό όραμα που έχει ή που δεν έχει μπροστά της η ανθρωπότητα. Λείπουν πολλά οράματα. Χάθηκαν με το χαμό των Θρησκειών και η ανθρωπότητα προσπαθεί να τα αντικαταστήσει με άλλα.

 Η δική μας εποχή είναι πάρα πολύ σημαντική, γιατί είμαστε μάρτυρες όλων αυτών των ζυμώσεων, πρωτοφανών στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ίσως η μόνη περίοδος, που έχει κάποια αναλογία με τη σημερινή, είναι η Αλεξανδρινή, με αυτό το συγκερασμό των Θρησκειών, των ιδεών και των ιδεολογιών, με αυτή την οικουμενικότητα της εποχής, που στηρίχτηκε στη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού σε λαούς τόσο διαφορετικούς ανάμεσά τους και με τόσο διαφορετικές ιδέες. Δυστυχώς, ήρθε ο Χριστιανισμός και τα χάλασε όλα.

 Η απώτερη επιδίωξη, η παγκόσμια νίκη του σοσιαλισμού, μου φαίνεται ουτοπία. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να υπάρξει ισοτιμία και δικαιοσύνη γενικά. Δεν πιστεύω ότι μπορούν να υπάρξουν ίσες ευκαιρίες. Η ανθρωπότητα προχωρά όπως ένα πλατύ ποτάμι. Σ΄ ένα πλατύ ποτάμι υπάρχουν εσωτερικοί στρόβιλοι, ακόμα και αντίθετα ρεύματα. Το πλατύ ποτάμι συνεχίζει την πορεία του, αλλά υπάρχουν ένα σωρό εσωτερικές ανωμαλίες, που είναι η μη δικαιοσύνη, η μη ισότητα, οι άνισες ευκαιρίες. Ποτέ δεν μπορεί να εξαλείψει κανείς αυτές τις ανωμαλίες. Νομίζω πως παραβλέπετε την ίδια τη φύση του ανθρώπου. Αν ένας άνθρωπος έχει τη δύναμη να κάνει κάτι, θα το κάνει, έστω και σε βάρος των άλλων. Και αυτό δεν πρόκειται να το αποφύγουμε ποτέ. >>> Ο "σοσιαλιστικός ρεαλισμός" ήταν ευνουχισμός και του λαού και των καλλιτεχνών. Θεωρούν ηλίθιο το λαό. Έτσι πρέπει ο καλλιτέχνης να κατέβει από το δικό του επίπεδο για να τον καταλάβουν. Και στην τέχνη και στην πολιτική είναι στείροι. Έχουν πισωδρομήσει, έχουν αφανίσει τον πολιτισμό. Είναι θαυμάσιος αυτός ο ρώσικος λαός, αλλά μ΄ αυτόν τον τρόπο έχει σταματήσει να δημιουργεί.

 Δεν υπάρχει, δεν θα υπάρξει ελεύθερη κοινωνία. Από τότε που εμφανίστηκε ο άνθρωπος στη γη, ξεχωρίζοντας από τα υπόλοιπα θηλαστικά, προσπάθησε να επεκτείνει τη δράση του, να δημιουργήσει και το δικό του περιβάλλον. Αυτό δεν είναι καινούριο, είναι παμπάλαιο, φαινόμενο που το βλέπουμε όχι μόνο στον άνθρωπο αλλά και στα φυτά, και στα ζώα και στην άψυχη ύλη ακόμα.

 Η ιστορία μας διδάσκει ότι οι κοινωνικές εναλλαγές ποτέ δεν έχουν όμοια μορφή. Πώς λοιπόν πιστεύετε εσείς, ότι μπορεί να εγκαθιδρυθούν ορισμένες σχέσεις σαν αυτές που λέτε αιώνιες και έλεγα και εγώ, χωρίς αυτούς τους ανεμοστρόβιλους τους εσωτερικούς που γκρεμίζουν τα πάντα; Όχι. Η φύση του ανθρώπου δεν είναι τέτοια. Είναι σαν να θέλετε να αλλάξετε τη φύση του Ανθρώπου. Ίσως να γίνει αυτό με μια γενετική μετάλλαξη. Δεν ξέρω, αμφιβάλω. Είμαι τόσο απαισιόδοξος, γιατί οι αντιθέσεις είναι η κινητήρια δύναμη του ανθρώπου. Αν βρεθεί σε κοινωνία ισορροπημένη, θα ξεπέσει, θα χάσει τη δύναμή του και τη δημιουργικότητά του.

 Μέσα στον καπιταλισμό, όσο κι αν είναι κοντόφθαλμοι, υπάρχουν τα τελευταία χρόνια πολύ δημιουργικές πλευρές. Αναγκάστηκαν να λάβουν υπόψη τους τις αντιδράσεις - δεν είναι 19ος αιώνας. Η κεφαλαιοκρατία είναι δύναμη ανώνυμη, δύναμη κοινωνική, οικονομική και πολιτική, τεράστια. Παρ΄ όλα αυτά αναγκάστηκε να παραχωρήσει ορισμένα πράγματα, να δώσει μόρφωση. Στη Σοβιετική Ένωση από την άλλη μεριά, υπάρχει κατάπτωση της πρωτοβουλίας, της δημιουργίας. Εγώ, ας πούμε, μπόρεσα να δημιουργήσω μέσα στον καπιταλισμό, όπως και ν΄ ακούσω και να μάθω από άλλους. Αν είχα πάει στη Σοβιετική Ένωση θα ήταν εντελώς διαφορετικά. Δε θα είχα κάνει τίποτα απ΄ ότι έκανα. Η καταπίεση στις σοσιαλιστικές χώρες είναι ένα αντεστραμμένο κάτοπτρο. Η έλλειψη πρωτοβουλίας εμποδίζει την ανάπτυξη. Ο σοσιαλισμός πρέπει να σεβαστεί τις αντιθέσεις, έστω και ενάντια στο σύστημα. Θα΄πρεπε να γίνει μια σύγκλιση των δύο συστημάτων. Θα΄ταν το καλύτερο. Το βλέπω να γίνεται σε δυο-τρεις γενιές.

 Η Τέχνη είναι ενεργό στοιχείο στην κοινωνία. Έχω στο νου μου την επανάσταση στην ίδια την τέχνη. Ένας Μοντριάν είναι επαναστάτης. Ένας Πικασό είναι επαναστάτης, άσχετα από τις πολιτικές του ιδέες. Είναι επαναστάτης ένας επιστήμονας, που ανακαλύπτει μια καινούρια θεωρία ή ένας μαθηματικός σαν τον Γκαίνε που απάντησε σε ορισμένα πολύ βασικά ζητήματα των μαθηματικών και μολονότι είναι σχεδόν άγνωστος, η σημασία του είναι μεγάλη. Η επανάσταση, αυτό που λέμε επανάσταση, δεν αφορά μόνο τα πολιτικά ζητήματα και τα κοινωνικά, αλλά γενικά όλες τις ιδέες, όλες τις εκφράσεις του ανθρώπου. Και αυτό σχετίζεται για μένα με τη δημιουργία.

 Οι Έλληνες καλλιτέχνες πρέπει να δουλέψουν πρωτοποριακά. Να δημιουργήσουν έργα παγκόσμιας σημασίας. Μονάχα έτσι μπορούν να σταθούν. Χρειάζονται κότσια και δύναμη.»

 http://www.lifo.gr

 

Ο πολυβραβευμένος συνθέτης και αρχιτέκτονας μιλάει στο «Βήμα», τονίζοντας μεταξύ των άλλων ότι η ανεπτυγμένη τεχνολογία φέρνει σήμερα κοντά τους ανθρώπους, όπως κάποτε τους έφερε η ανεπτυγμένη λογική

Ιωάννης Ξενάκης

«Η μουσική μιλάει μόνο στο μυαλό»

Μετά το επίζηλο απωανατολίτικο Νομπέλ Laurear of the Kyoto Prize, κορυφαίο βραβείο της πόλης του Κιότο και της Ιαπωνίας γενικότερα, ακολούθησε στις 17 Οκτωβρίου 1988 η βράβευση της συνολικής μουσικής προσφοράς του πρωτοπόρου ευπατρίδη, συνθέτη και αρχιτέκτονα Ιωάννη Ξενάκη με το Prix du Conseil International de la Musique, ύψιστη διάκριση της UNESCO. Ακολουθεί λίαν συντόμως η βράβευσή του με το Νομπέλ των Τεχνών Polar Music Prize from the Stig Anderson Music Prize Fund of the Royal Swedisce Academy of Music, το οποίο παρέλαβε ο ίδιος από τη Σουηδική Ακαδημία Μουσικής στις 30 Μαΐου 1999. Ο αιώνας που φεύγει συγχωρεί και τιμά τους άσπονδους επαναστάτες του!

­ Επιτρέψτε μου να μη σας πλήξω με αυστηρώς μουσικολογικού τύπου ερωτήσεις...

«Παρακαλώ. Ρωτήστε με ό,τι θέλετε». (Βολεύεται καλύτερα στην πολυθρόνα, μαζεύει το σακάκι του, σταυρώνει τους καρπούς των χεριών του, θα μπορούσαμε όντως να μιλήσουμε για τα πάντα ή απλώς να αστειευτούμε με το τίποτε, να ανταλλάξουμε διευθύνσεις και να αποχαιρετιστούμε.)

­ Πού νιώθετε ξένος, κύριε Ξενάκη;

(Απαντά αντανακλαστικά, με χαμηλή αργόσυρτη φωνή σε έναν μάλλον ασυνήθιστο για συνέντευξη προσωπικό τόνο.) «Παντού...».

­ Παντού;

«Ναι, παντού... (Σηκώνει το βλέμμα του από το πάτωμα, με κοιτάζει πλαγίως, σχεδόν χαμογελάει.) Σας φαίνεται παράξενο αυτό;».

­ Οχι, καθόλου. Απλώς, για να είμαι ειλικρινής, μάλλον την περίμενα αυτή την απάντηση. Θέλω να πω, μήπως παραείναι εύκολη απάντηση;

«Καθόλου. Είναι η αλήθεια. Είναι απλώς όλη η αλήθεια...». (Κοιτάζει λίγο έξω προς τη θάλασσα, σιωπά, δείχνει τόσο τρωτός, τόσο απολύτως διαφορετικός από τη μουσική του, και όμως ίσως εδώ είναι το κλειδί, αυτό που πρέπει να είναι τελικά το νόημα του έργου του, η ευθύτητα, η τέλεια έλλειψη δόλου, μια ντόμπρα υπερέκθεση χωρίς κανέναν δισταγμό, κανένα πρόσχημα, καμία υστεροβουλία, κανέναν φόβο, πλην της πάλης με τον εσωτερικό λογοκριτή.)

­ Πώς και αισθάνεστε έτσι;

«Δεν ξέρω. Ετσι έχω συνηθίσει».

­ Μήπως το επιδιώξατε και ο ίδιος αυτό;

«Οχι. Δεν το επιδίωξα. Δεν το επιδίωξα καθόλου αυτό. Ούτε και το όνομά μου, Ξενάκης, έχει καμία σχέση με το ότι αισθάνομαι ξένος...». (Γελάμε, το πρόσωπό του ανθίζει.)

­ Πολιτικά έχετε ακόμη λόγους να τοποθετείτε τον εαυτό σας στον μαχητικό κομμουνιστικό χώρο, κοινοβουλευτικό ή μη;

«Μπα, όχι... Δεν νομίζω. (Δείχνει σαν να περνούν από μπροστά του δεκάδες πρόσωπα, εικόνες μιας σκληρής, ανεξίτηλης εποχής, το πρόσωπό του σκοτεινιάζει, ανάλαφρα, όμως γενναιόδωρα.) Ιδέες προδόθηκαν, άνθρωποι προδόθηκαν. Και πρόδωσαν... Οι καιροί αλλάζουν. Κι εμείς αλλάζουμε. Είναι φυσικό. Ολα είναι αλλιώτικα τώρα. Τότε έκανες έτσι (κάνει ήρεμα μια κίνηση, προτάσσοντας το στήθος του και ανοίγοντας τα χέρια) και σε γάζωναν σφαίρες. Σκεφτείτε το λίγο. Σας είναι εύκολο να μεταφερθείτε σε έναν τέτοιο κόσμο; Ασφαλώς διατηρώ συμπάθεια προς την Αριστερά, αλλά ώρες ώρες το πνίγω και αυτό το συναίσθημα, το καταπολεμώ, προσπαθώ να το σβήσω, να το αδρανοποιήσω, με κουράζει, έχει παλιώσει πια...». (Κοιτάζει κάπου απροσδιόριστα, χωρίς καμία προσμονή στο βλέμμα του, με έναν τρόπο λες και τα πάντα είναι ξαφνικά εξίσου πιθανά, μετά η ματιά του επιστρέφει στην απόλυτη οικειότητα, αποψύχεται, γλυκαίνει.)

­ Ως Ελλην της Διασποράς έχετε καθόλου την αίσθηση ότι ζείτε κάπου ανάμεσα στους πολιτισμούς, σαν ναυαγός στο νησί της ιδιωτείας, παρέα με τους αγγέλους και τους δαίμονές σας;

(Το σκέφτεται λίγο, έχει ασφαλώς το σπάνιο για καλλιτέχνη χάρισμα να παραμένει χαλαρός την ώρα ακριβώς όπου διαφαίνεται ότι για όλα είναι δυνατόν να τον ρωτήσουν, εκτός από τα μυστικά της τέχνης του, την ίσως ύστατη δοκιμασία τού να διυλίζεις ή και να χάνεις εντελώς τον εαυτό σου μέσα στο έργο χάρη μιας διαδικασίας που σε ξεπερνάει και σε χρησιμοποιεί σπαταλώντας απόκρυφα κάθε ικμάδα σου.) «Εχω γαλλική υπηκοότητα, οι δάσκαλοί μου στις Σπέτσες ήταν Αγγλοι, αλλά η καταγωγή μου είναι ελληνική και αυτό που κρατάω 100% ακέραιο μέσα μου είναι η αρχαία σκέψη και φιλοσοφία της Ελλάδας. Η καρδιά μου και το μυαλό μου είναι εκεί. Στον Πλάτωνα, στον Ανακρέοντα, στον Ομηρο, στη Σαπφώ... Μελέτησα πολύ τους αρχαίους ως την εποχή της ρωμαϊκής κατάκτησης. Από 'κεί και πέρα όμως... τίποτε!».

­

Πιστεύετε ότι εμείς οι Ελληνες σας γνωρίζουμε πραγματικά, σας καταλαβαίνουμε; Οτι, ενστικτωδώς έστω, βρισκόμαστε πιο κοντά στη δουλειά σας από οποιονδήποτε άλλον; Δικαιούμαστε να βρισκόμαστε πιο κοντά στη δουλειά σας και μπορούμε να...

«Μπα, όχι. (Μαζεύεται στο κάθισμα.) Εχω και εγώ τόσο πολλά χρόνια να έρθω εδώ! Εχουμε χάσει επαφή... Δεν έχουμε; Μάλιστα, να, μου κάνει φοβερή εντύπωση η ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης, ας πούμε. (Ξανακοιτάζει έξω, αυτή τη φορά τον κλοιό των πολυτελών ξενοδοχείων.) Είναι μια πόλη προηγμένη πια. Δεν τη θυμάμαι έτσι. Είναι πολύ ευρωπαϊκή. Διαθέτει λάμψη. Σαν το Παρίσι... Μπα, πιο φρέσκια από το Παρίσι. Πιο μοντέρνα μου φαίνεται. Το Παρίσι γέρασε. Με την Αθήνα δεν ξέρω τι γίνεται... Αλήθεια, τι γίνεται με δαύτη;».

­ Εχετε σκεφτεί ποτέ τη διασημότητα σαν ένα είδος αιμορραγίας σε θάλασσα με καρχαρίες;

«Ναι, ίσως, αν και... όχι ακριβώς. Εξάλλου, χμμμ, οι καρχαρίες είναι κατά βάθος καλοί άνθρωποι σε σχέση με τους καρχαρίες ανθρώπους!». (Γελάει δυνατά.)

­ Η μουσική δεν είναι και κάτι αισθησιακό, ένας κόσμος δονήσεων, ένα ερέθισμα σωματικό, έξω από το φάσμα των ιδεών;

«Οχι, θα διαφωνήσω. Η μουσική μιλάει μόνο στο μυαλό. Στην αντίληψη, στον νου, στη σκέψη...».

­ Γράφοντας και ακούγοντας μουσική, τη δική σας μουσική, έχετε εικόνες στο μυαλό σας;

«Οχι».

­ Πώς σχολιάζετε τον αφορισμό του John Cage ότι η τέχνη είναι απλώς ένας τρόπος να γκρινιάζουμε;

«Α, ο καημένος ο Cage, τον είχα γνωρίσει βέβαια, είχαμε συζητήσει. Προσπαθούσε να αποκτήσει επαφή με τον κόσμο, με το ευρύτερο κοινό, έξω από αυτό της μοντέρνας τέχνης, μέσα από τέτοιου είδους αφορισμούς. Δυστυχώς, το έργο του διαρκώς τον πρόδιδε. Δεν είχε ποτέ ανάλογο ενδιαφέρον με τα λεγόμενά του».

­ Υπήρξαν στιγμές στη ζωή σας που νιώσατε τις avant garde του 20ού αιώνα να ηχούν σαν κήρυγμα στην έρημο; Σαν μηνύματα χωρίς παραλήπτη ή ακόμη και σαν νεκρά σήματα χωρίς αποστολέα;

«Δεν την είδα ποτέ έτσι την υπόθεση των πρωτοποριών, γιατί νομίζω ότι ιστορικά ήταν κάτι που έπρεπε κατ' ανάγκην να συμβεί και συνέβη. Ετσι λοιπόν και εγώ τράβηξα τον δρόμο μου χωρίς να υπολογίσω αν έχει ή δεν έχει απήχηση το έργο μου, αν χάνομαι σε μια έρημο ή στο αυριανό αστικό τοπίο, αν γειτονεύω με άλλους οδοιπόρους ή όχι... Στο έργο μου δεν με απασχολούσε τίποτε έξω από αυτό».

­ Πώς βλέπετε τη σύγκλιση των πολιτισμών με την τεχνολογία ως όχημά της;

«Γεγονός είναι ότι η ανεπτυγμένη τεχνολογία φέρνει σήμερα κοντά τους ανθρώπους, όπως κάποτε έφερε κοντά τους ανθρώπους η ανεπτυγμένη λογική. Ζούμε τη συνέχεια αυτής της πρώτης σύγκλισης».

­ Πώς σας φαίνεται η λαϊκή ηλεκτρονική δημοκρατία του techno, ο πολιτισμός των πιτσιρικάδων;

«Χmμμ, ομολογουμένως αυτό που κάνουν δεν είναι απλώς παιχνίδι, είναι κάτι περισσότερο, όμως δεν είναι ούτε και ένας στέρεος πολιτισμός. Μη νομίζετε. Είναι περισσότερο μια ανταύγεια αυτού που θα μπορούσε να είναι. Μια αντανάκλαση του εφήμερου, της σύγχρονης ζωής της εξαρτημένης από την υψηλή τεχνολογία, της ζωής που κυριαρχείται από την τεχνική. Δηλαδή σε σχέση με τους νέους, για τους οποίους μιλάμε, οι άνθρωποι που κινούνται αυτή τη στιγμή γύρω μας, εννοώ εδώ, μέσα στο ξενοδοχείο, ζουν προφανώς σε ένα κοντινό ως πολύ μακρινό παρελθόν!».

­ Ποια είναι η μεγαλύτερη προσωπική σας κατάκτηση ή, πιο συγκεκριμένα, σε ποιες ιδιότητες του εαυτού σας εστιάσατε όλα αυτά τα χρόνια ακονίζοντάς τες;

«Ειλικρινά δεν το γνωρίζω. Για να σας απαντήσω σε αυτό το ερώτημα θα έπρεπε να είμαι κλινικός ψυχολόγος και δεν είμαι, ούτε υποβάλλω, έστω και ερασιτεχνικά, σε τέτοιου είδους αναλύσεις τον εαυτό μου». (γελάει)

­ Σας καταπιέζει η ευθύνη απέναντι στο ίδιο σας το έργο; Για πολλούς είναι ήδη μια βαριά και δύσχρηστη κληρονομιά, ακόμη και ως γονίδιο στο DNA του επόμενου αιώνα!

«Μπα, όχι, εγώ δεν το βλέπω έτσι. Καθόλου. Αντιθέτως, νιώθω πολύ ελεύθερος, εντελώς αποδεσμευμένος από το έργο μου, από τα πεπραγμένα μου γενικά στο σύνολό τους. Είμαι εξίσου έτοιμος να προχωρήσω ή να οπισθοχωρήσω. Να αποφύγω ή και να ξανακάνω τα ίδια λάθη. Κάνω ό,τι μου αρέσει. Ο,τι μπορεί ακόμη να σημαίνει κάτι για μένα».

­ Ελπίζω να μη γίνομαι οδυνηρός, αλλά μήπως έχετε σκεφτεί ακόμη και το ενδεχόμενο να σωπάσετε εντελώς για ένα μεγάλο διάστημα διδάσκοντας απλώς στον εαυτό σας τη χρήση της σιωπής;

«Πώς, βεβαίως και το έχω σκεφτεί, ίσως όχι τόσο βαθιά (χαμογελάει εγκάρδια), αλλά ναι, σαφώς και έχω σκεφτεί να σταματήσω να γράφω. Με έχει κουράσει που τόσα χρόνια κάνω την ίδια δουλειά, ως συνθέτης ή αρχιτέκτονας».

­ Τι άλλο δηλαδή θα σας άρεσε να κάνετε;

«Να εργαστώ ως μηχανικός!».

­ Σας εύχομαι καλή σταδιοδρομία στο νέο σας επάγγελμα, κύριε Ξενάκη!

«Ευχαριστώ πολύ... (Είναι ήδη όρθιος.) Αντίο». 

http://www.tovima.gr